Η Κρήτη βρισκόταν υπό της κυριαρχία των Τούρκων από το 1669 οπού οι Βενετοί παραχώρησαν στους Τούρκους τα τελευταία φυλάκια που διατηρούσαν στο νησί. Οι Κρήτες περνούσαν δύσκολα χρόνια και έκαναν επαναστάσεις για την απελευθέρωση της Κρήτης. Σε αυτές τις επαναστάσεις διακρίθηκαν και σκοτώθηκαν πολλοί αγωνιστές. Ένας από αυτούς ήταν και ο Δικώνυμος ή Σερβερής Νικόλαος.
Δικώνυμος ή Σερβερής Νικόλαος
Καταγόταν από τον Καλλικράτης Σφακίων και πρώτος από την οικογένεια του κατοίκησε στο Κάτω Βαλσαμόνερο. Ήταν οπλαρχηγός της εποχής εκείνης. Αγωνίστηκε με θάρρος ενάντια στους Τούρκους που δημιουργούσαν προβλήματα στους Χριστιανούς και προσπαθούσαν συνεχώς να τους υποβιβάσουν.
Είχε δημιουργήσει μπαϊράκι από τα Σφακιά, το οποίο έδρασε μαζί με τους Μπίρη, Αποστολάκη και άλλους αγωνιστές και έσφαξαν 11 τούρκους στα σφαγεία Ρεθύμνης ως αντίποινο για τον θάνατο Χριστιανών. Έτσι ονομάστηκε και <<Τουρκοφάγος>>. Χαρακτηριστικά αναφέρει ένα τετράστιχο:
<<Ο Μπίρης, ο Δικώνυμος κι ένα Γερανιωτάκι αυτοί εκάναν την τουρκία να στάζει το φαρμάκι>>.
Ο πασάς του Ρεθύμνου ακούγοντας για την δράση του Σερβερή τον επικήρηξε για όσα κακά επέφερε στους Τούσκους. Λιμέρι του Συρβερή ήταν η Μονή Πρεβέλης και η Μονή Προφήτη Ηλία στα Ρούστικα. Εκεί οι μοναχοί του έδωσαν τα πρόβατα της μονής για να πάει το γάλα στους αγωνιστές και γυναικόπαιδα με την υπόσχεση να τους τα επιστρέψει. Έλαβε μέρος στην επανάσταση του Θερίσσου όπου σκοτώθηκε και ο σύντροφος του, Σταύρος Μπίρης στο χωριό Ατσιπόπουλο στην τοποθεσία Βιολί Χαράκι. Ο Δικώνυμος ή Σερβερής Νικόλαος ήταν εκείνος που είχε την φυσική ικανότητα να ενεργεί πάντα άνετα και με ευκολία. Γι' αυτό ονομάστηκε ''Σερβερής'' από το Σερβίρω που στην Κρήτη σημαίνει ''έχω την ικανότητα''.
Ένα τραγούδι λέει χαρακτηριστικό υμνώντας την παλικαριά του μεγάλου αυτού αγωνιστή:
''Πουλιά μην κελαϊδησετε και ρόδα μαραθείτε
τον ήρωα Δικώνυμο κλάψετε, λυπηθείτε.
Ακούσετε να σας επώ τα κατορθώματα του
κι απ'τα Σφακιά κατάγεται η οικογένεια του.
Απ' οταν εγεννηθηκε τους Τούρκους επολέμα
στενά και όρη έβαψε με των Τουρκών το αίμα.
Πάντα μποσκάδες έκανε πάντα νυχτοπερπάτιε
παντα στον πόλεμο έπιενε το όπλο του εκράτιε.
Ο Μπίρης, ο Δικώνυμος και ένα Αποστολάκη
αυτοί εκάναν την Τουρκιά να στάζει το φαρμάκι.
Απ' τα πολλά που κάνανε ετότες των αγάδω
ετότε σκέφθει ο πασάς σε θέση να τσι βάλου.
Γράμμα τους γράφει ο πασάς δίδει τους αμνηστία
για τούτο πούρθαν και έκαμαν μέσα στην πολιτεία.
Απούρθανε κι τρεις μαζί στο Καναρά Ρεθύμνης
Απόστολος, Δικώνυμος ή Σερβερής κι ο Μπίρης.
Ο γης τον άλλον πάτησε στο Καναρά εμπήκα
κι Τούρκοι εκοιμούντανε στον ύπνο τους εβρήκα.
Στη μια μεριά τους βρήκανε ένα μικρό μανάρι
και με αυτό τους κάνανε στο Καναρά κουρμπάνι.
Ώστε να τσαποσγάξουνε τους έφυγενε ένας
στην πολιτεία γλάκανε και φώναξε όλο ένα.
Γλάκα Αράπη Μπύρπαση μ'όσο ασκέρι έχεις
το Μπίρη και το Σερβερή καλά να τους ξετρέξεις.
Σήμερα αποφασίσανε και μπήκανε εις τη χώρα
και κάναν τα χαρέμια του και βγάζαν μοιρολόγια.
Έτρεξε όλη τουρκιά, όλοι μικροί μεγάλοι
κι ο γης τ' άλλου εφώναξε <<πιάστε τους βρε χασάνι>>.
Μ' αυτοί είχαν αϊτού φτερά και πόδια πιο μεγάλα
και εγλάκουν και πετούσανε που δε τσι φτάνει η μπάλα.
Αναφορές από άλλους στον Δικώνυμο Σερβερή
Σε ένα βιβλίο της Πηνελόπης Δέλτα που αναφέρεται στον Μακεδονικό Αγώνα και συγκεκριμένα στον Μακεδονομάχο Γεώργιο Δικόνιμο Μακρή, λέει ο ίδιος:''Γεννήθηκα τον Μάρτιο 1877 στον Καλλικράτη Σφακίων από οικογένεια αρματολών. Ο Δικόνιμος Σερβερής που για αρκετό καιρό τρομοκρατούσε τους Τούρκους ήταν θέιος μου''
Ο Τσόντος Μανούσος, που είχε μυηθεί από τους πρώτους στην απελέυθερωτική επανάσταση του 1895, στα απομνημονεύματα του αναφέρει:
''Λίγες μέρες μετά την κήρυξη της επανάστασης στην Κρήτη Σφακίων (11 Σεπτεμβρίου 1895), ο αρχηγός της τουρκικής Χωροφυλακής στην Κρήτη τον κάλεσε τη νύχτα στο Μοναστηριακό μετόχι <<Καρύδι>> κοντά στον Βάμο, μαζί με το Νικ. Δικόνυμο ή Σερβερή, τον Πετρομάρκο, το Σταύρο Μπικουβάρη (που φονευτηκε στις 15 Μαϊου 1895 κατά την πολιορκία του Βάμου) και τους υποσχέθηκε δημόσια αξιώματα και άλλες υλικές παρόχες, αν συγκατατεθούν να διευκολύνουν τις τουρκικές αρχές στην καταδίωξη και σύλληψη των μελών της μεταπολιτευτικής επιτροπής.
Όπως βέβαια ήταν φυσικό, απέκρουσαν τις προτάσεις χωρίς συζήτηση και ειδοποίησαν αμέσως τα μέλη της Μεταπολιτευτικης Επιτροπής.''
Πληροφορίες για την οικογένεια του Δικώνυμου
Ο Δικώνυμος ή Σιρβερής Νικόλαος είχε 14 παιδιά. Τα πρώτα 6 απ'την πρώτη του γυναίκα και τα άλλα 8 απ΄την δεύτερη την οποία παντρεύτηκε αφού πέθανε η πρώτη. Δύο απ΄τα παιδιά του πολέμησαν στην μικρά Ασία. Το ένα πέθανε με τον βαθμό του υπολοχαγού ενώ το άλλο τραυματίστηκε στο πόδι.
Η δράση και τα κατορθώματα του
Η δράση του Σιρβερή ήταν ποικίλα και σημαντική για τους Κρήτες της περιοχής του και επί το πλείστον στην επαρχία Σφακίων, στην επαρχία Αποκορώνου και στον Νομό Ρεθύμνου γενικότερα.
Mία απ'τις δράσης του ήταν η απελευθέρωση Ελλήνων φυλακισμένων από τις φυλακές που είχαν οι Τούρκοι στο χωριό Φλακή στην επαρχία Αποκορώνου, το οποίο ονομάστηκε έτσι επειδή εκεί υπήρχαν οι φυλακές των Τούρκων.
Άλλη δράση του Δικώνυμου ήταν η καταδίωξη και η εκτέλεση ενός αιμοβόρου Τούρκου που είχε τρομοκρατήσει όλους τους κατοίκους των χωριών των περιοχών του Άγιου Αντρέα, του Πάνω Βαλσαμονέρου, τα Μετόχια και άλλων χωριών.Ο Τούρκος αυτός είχε το κρησφύγετο του στην θέση Τραούτσι της Μικρής Γωνιάς όπου και τον εκτέλεσε ο Σιρβερής.
